class: center, middle, inverse, title-slide # Sağlık Sosyolojisi ## Tıbbi Otorite ve Bürokrasi: Sağlık Kurumları ve Doktor-Hasta İlişkileri ### Tahir Enes Gedik ### 19.11.2019 --- class: my-one-page-font ## Hastaneler: Tarihsel Bir Bakış Bugün bildiğimiz anlamıyla hastaneler modern bir icat. - Erken örnekler: dini kurumların rolü. (1) merkezi bakım hizmeti (2) kapsayıcı -- - Çoğu sağlık hizmeti evde veriliyor (aile, akrabalar, çeşitli sağlık hizmetleri sunanlar vs.). -- - Düşkünler evi (tr. darülaceze, imarethane): evde sağlık hizmetini karşılayamayacak kadar yoksul olanlar. Ancak sadece hastalar yok, genel bir *kapatma* kurumu (kötü koşullar). -- - "Ölüm evleri" olarak hastaneler: doktorların gittikçe artan hakimiyeti, *ancak* tıbbi bilgi (tedaviler, hijyen standartları vs.) sınırlı: hastanelerde yüksek ölüm oranları. --- class: my-one-page-font ## Hastaneler: Tarihsel Bir Bakış Tıbbi teknolojinin merkezi olarak hastaneler: sadece yoksulların değil, toplumun bütün kesimlerinden insanların tedavi gördükleri merkezler. -- - Bilimsel metodun tıpta hakim hale gelmesi: fizyoloji, bakteriyoloji, anestezi. Pahalı bilimsel teknolojik uygulamaların, gelişmiş ve uzmanlaşmış birimlere/tesislere ihtiyaç duyması. -- - Antiseptik önlemlerin yaygınlaşması: hastanelerde hijyen standartlarının yükselmesi ve bulaşıcı hastalıkların yalıtılması. (hastanede ölüm oranlarının düşmesi ve hastalıkların daha kısa sürede tedavi edilmesi) -- - Hastane personelinin sayısının ve kalitesinin artması: hemşireler, laboratuvar teknisyenleri. --- class: my-one-page-font ### Bürokratik Organizasyonlar Olarak Hastaneler: **Bürokrasi:** iş bölümü, uzmanlaşma, hiyerarşik bir yapı, planlama çerçevesi içinde geniş grupların disiplinli bir şekilde yönetildiği örgütlenme biçimi. -- - Yetki alanları açıkça belirlenmiştir. Görevler resmi olarak dağıtılmıştır. Örgütlenme hiyerarşiktir. -- - Kararlar sabit, kapsamlı, genel kurallara göre alınır. -- - Ofis ve kişisel mülk ayrılmıştır. İdare ve hizmet araçları ofise aittir. -- - Çalışanlar teknik yeterliliklerine/yetkinliklerine göre seçilirler. -- - ***Hekim-bürokrat ikiliği nedir?*** --- class: my-one-page-font # Hasta-Hastane İlişkileri -- Hastanede yatmak (örtük bazı koşulların kabulü): hastalar gündelik yaşamlarından yabancılaşarak ve *kişiliksiz* bir statüye indirgenirler. Üç mekanizma: -- 1) Karakter ayrıştırılması: insanları kendi benlik sunumlarından yoksun bırakmak (örn. hastane kıyafetleri). -- 2) Kaynakların kontrolü: hangi eşyaları, nasıl kullanabilirsiniz vs. Ayrıca bilgiye erişim. -- 3) Hareket kısıtlanması: Ne zaman, nereye gideceğinizin kontrole tabi olması. -- ***Hastanede yatan hasta* rolü nasıl farklı?** --- class: my-one-page-font # Hasta-Hastane İlişkileri Hastaların tepkileri nasıl farklılık gösteriyor: -- - Geri çekilme ve tedaviyi reddetme -- - Tedaviyi sorgulama ve sağlık personeliyle çatışma -- - Minnettarlık ve bütünleşme -- - Boyun eğme: rasyonel ve patolojik boyun eğme Etkileşimi etkileyen önemli faktörler: toplumsal sınıf, yaş, eğitim. --- class: my-one-page-font # Doktor-Hasta İlişkileri **Hatırlatma**: Parsonscu Model: asimetrik ilişki (1) profesyonel prestij (2) durumsal otorite (3) durumsal bağımlılık. -- Szasz-Hollander'ın üç modeli: fizyolojik semptomlara vurgu -- - **Etkenlik - Edilgenlik Modeli**: asimetrik ilişki. -- - **Rehberlik - İşbirliği Modeli**: hastanın bilgi verme ve tedavi sürecinde daha aktif bir rolü var. -- - **Karşılıklı Katılım Modeli**: hastalığın tedavisinde hasta doktorla *birlikte* çalışır ve kararlarda etkilidir. --- class: my-one-page-font # Doktor-Hasta İlişkileri > Acil olmayan durumlarda, hastalar doktorlarla pasif bir şekilde etkileşime geçmezler. Sorular sorarlar, açıklamalar beklerler ve doktorun ilettiği bilgiyi sorgularlar. -- Toplumsal Faktörler: -- - Statü, eğitim seviyesi, sınıf, toplumsal cinsiyet, kültürel fark -- - *Sosyal mesafe* azaldıkça hasta ve doktor arasında benzer iletişim tarzlerı görülüyor ve iletişim artıyor. -- - ***Doktorların hangi sağlık modelini benimsedikleri önemli.*** --- class: my-one-page-font ## Doktor-Hasta İlişkileri: İletişimin Önemi Terapatik (tedaviye yönelik) iletişim: (1) hasta ve doktor arasında açık, hem hastalığa hem de psiko-sosyal koşullara dair iletişim (2) hastanın doktorla ilgili ayrıntıları paylaşması ve çekinmemesi (3) hasta ve doktor arasında *dostane* bir ilişki. -- Terapatik iletişimin önündeki bazı engeller: -- - Tıbbi karşılaşma koşulları: *neler olabilir?* -- - Tıbbi karşılaşmanın süresi -- - Hastanın ruhsal durumu -- - Hasta ve doktor arasında beklenti farkları -- - Dil engeli -- - Doktorların iletişim tarzı -- - Hastaların iletişim tarzı --- class: my-one-page-font ## Doktor-Hasta İlişkileri: Toplumsal Cinsiyet - (1) Kadın ve erkek doktorlar arasında kişilik ve tutum yönünden farklar (2) Hastaların beklentilerinin değişmesi (3) Hasta ve doktor arasındaki "statü" ilişkisinin değişmesi -- - Tıbbi pratik söz konusu olduğunda, profesyonel sosyalleşme kadın ve erkek doktorlar arasındaki farkı azaltıyor. Ancak iki temel fark gözlemleniyor -- 1. Kadın doktorlar iletişim konusunda daha başarılı. -- 2. Kadın doktorlar, diğer kadınların yaşadıkları sorunlara karşı daha hassas. -- Hastanın toplumsal cinsiyeti: cinsiyet stereotipleri ("kadın hastalar daha talepkar, daha duygusal" vs.) --- class: my-one-page-font ## Doktor-Hasta İlişkileri: Tedaviye Uyma -- - Sosyodemografik faktörler (yaş, toplumsal cinsiyet, toplumsal sınıf, eğitim), hastalık bilgisi, hastalığın ciddiyeti hastalığa uymayı açıklayan yeterli/güvenilir değişkenler değiller. -- - Tedavinin karmaşıklığı ve yaşam tarzında öngördüğü değişiklikler daha etkili faktörler. -- - Etkili iletişim ve hastanın sağlıkla durumuyla ilgili inançları tedaviye uymayan faktörler arasında. -- - **Soru: tedaviye uymamak, tedaviyi reddetmek midir?** --- class: my-one-page-font ## Hasta-Hemşire İlişkileri? - Hastalarlarla daha fazla zaman geçirme -- - Hastaların problemlerine dair daha bütüncül bir yaklaşım -- - Doktorların aksine daha açık uçlu sorular sorma, konuşurken daha fazla özgürlük tanıma -- - Statü farkını ve baskıyı azaltma -- **Neden hemşirelerin ve doktorların hastalarla iletişimi farklı?**