class: center, middle, inverse, title-slide # Sağlık Sosyolojisi ## Epidemiyolojik Geçiş ### Tahir Enes Gedik ### 24.09.2019 --- class: my-one-page-font # Epidemiyoloji Nedir? -- - *Neden bu soruyla başlıyoruz? Sağlık sosyolojisinin ortaya çıkışıyla başlamak daha doğru değil mi?* -- - Epidemiyoloji: Toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların *dağılımını*, *görülme sıklıklarını* ve bunları etkileyen *faktörleri* inceleyen bilim dalıdır. -- - Temel odak noktası: bireyler değil, toplumsal grupların sağlık problemleridir. -- - Sosyal epidemiyoloji: biyolojik faktörlere değil, sosyal faktörlere göre dağılım. --- class: my-one-page-font # Epidemiyoloji: Tarihsel Bakış -- - Epidemiyoloji: epidemic -> "salgın hastalık" *Tarihte salgın hastalıklara örnekler nelerdir?* -- -Bubonik veba (kara veba): 1347-1750. -Tahminen Avrupa nüfusunun üçte birini öldürdü (20 milyon). -*Nasıl sona erdi?* -- - Kara veba gibi salgın hastalıklar tarih boyunca var olmasına rağmen epidemiyoloji 19. yüzyıla kadar sistematik bir disiplin olarak ortaya çıkmadı. --- class: my-one-page-font <img src="p5.png" width="150%" height="150%" style="display: block; margin: auto;" /> --- <img src="p6.jpg" width="100%" height="100%" style="display: block; margin: auto;" /> Pieter Bruegel (1562) *Ölümün Zaferi* --- class: my-one-page-font # Epidemiyoloji: John Snow -- .pull-left[ - 1854 Londra kolera salgını - Kolera vakalarını takip etmeye başlar: ne yedikleri, içtikleri, nerelere gittikleri, hangi aktivitelerde bulundukları - *Peki ne keşfeder?* ] .pull-right[ <img src="p1.jpg" width="90%" height="%90" style="display: block; margin: auto;" /> ] --- class: my-one-page-font - Snow, zamanla koleranın içme suyu yoluyla bulaştığından şüphelenmeye başlar. *Çözüm?* -- <img src="p3.jpg" width="80%" height="%80" style="display: block; margin: auto;" /> --- class: my-one-page-font # Epidemiyoloji: John Snow - Snow, Broad sokağındaki su pompasının kaldırılmasını teklif eder. Pompa kaldırılınca salgın durur (?). -- - **1.ders**: toplumsal davranış ve çevrenin önemi. -- - Ayrıca bizim için bir ders daha var: John Snow bir dedektif gibi çalışır. -- - Epidemiyolojinin ilgilendiği etmenler: (1) biyolojik etmenler (bakteri, virüs), (2) beslenmeyle ilgili etmenler (yağ ve karbonhidrat – kolestrol), (3) kimyasal etmenler (gazlar, toksik materyaller), (4) fiziksel etmenler (iklim, bitkiler), (5) **sosyal etmenler (iş koşulları, toplumsal sınıf, yaşam alanı)** --- class: my-one-page-font ## Epidemiyolojiden Sosyolojiye I - *Toplumsal çevre ne demek?* -- - İnsanların yaşam şartları: barınma, beslenme, güvenlik vs. -- - *Ayrıca* sosyal ve kültürel bağlamı yansıtan normlar, değerler ve tutumlar: bunlar insan davranışlarını etkiler (hijyen pratikleri, yemeklerin hazırlanma şekli vs.) -- - Koleraya sebep olanın bir bakteri (*vibrio cholerae*) olduğunu söyleyebiliriz. -- - **Ancak toplumsal çevre salgının ortaya çıkması ve yayılması için gerekli koşulları yaratır.** --- class: my-one-page-font # Sağlık Sosyolojisi - Ve sosyologlar sağlık konusuyla yakından ilgilenmeye başlarlar... -- - ***Pek sayılmaz.*** -- - Konuyla ilk ilgilenenler tıp doktorları (1800'lerin sonları): ilk makaleler, kitaplar, konferanslar tıp doktorlarının etkinliğiyle gerçekleşiyor. -- - 1900'lerin başlarında sosyologların ilgisi hala sınırlı. Ancak 2. Dünya Savaşı sonrası konuyu ciddi bir şekilde ele almaya başlıyorlar. *Neden?* --- class: my-one-page-font # Epidemiyolojik Geçiş - Sosyologlar konuyla ilgilenmeye yeni yeni başladıklarında önemli bir değişiklik (geçiş) tamamlanmaktadır. -- - **Bulaşıcı ve parazitik hastalıkların** hakim ve ortalama yaşam süresinin **kısa** olduğu toplumlardan, **kronik hastalıkların** hakim ve ortalama yaşam süresinin **uzun** olduğu toplumlara geçiş gerçekleşir. *Peki neden?* -- - ABD'de 1900 yılında başlıca 3 ölüm sebebi: grip, zatürre, verem. *2010 yılında nedir?* -- - Kalp hastalıkları, kanser, solunum yetmezliği -- - *Türkiye'de durum nedir?* --- class: my-one-page-font İlk akla gelen sebep tıpta ilerlemeler. *Yeterli bir açıklama mı?* --  --- class: my-one-page-font # Epidemiyolojik Geçiş 1. **Salgın hastalık ve kıtlık dönemi:** Ortalama yaşam süresi 20-40. -- 2. **Salgın hastalıkların gerileme dönemi:** geç 1800'ler, erken 1900'ler; Ortalama yaşam süresi 30-50. -- 3. **Kronik ve dejeneratif hastalık dönemi:** 1900'lerin ortalari; Ortalama yaşam süresi 50+. -- 4. **Gecikmeli dejeneratif hastalık dönemi:** 1960'lar sonrası: Ortalama yaşam süresi 70+. -- Türkiye'de doğumda beklenen ortalama yaşam süresi (2017): 74 (erkek), 80 (kadın) --- class: my-one-page-font ## Epidemiyolojiden Sosyolojiye II - Dikkate alınması gereken etmenler: sosyal çevredeki değişiklikler, yaşam koşullarının iyileşmesi, gelir düzeyinin yükselmesi -- - Örnek: besin çeşitliliğinin ve miktarının artması, üretim/tüketim pratiklerinin değişmesi -- - **2. ders**: Ancak tüketilen sadece bir besin değil, ayrıca *yaşam tarzı*dır. -- - Kahve örneği: yalnızca bir içecek değildir. *Sembolik* bir değeri vardır. --- class: my-one-page-font ## Epidemiyolojiden Sosyolojiye II - Sadece kahve değil, çay, muz, patates ve beyaz şeker için de benzer bir durum söz konusu. -- - Nasıl beslendiğimiz, ne tükettiğimiz *yaşam tarzı*ndan (koşullar + tercihler) bağımsız değildir. -- - *Ve* yaşam tarzı bizim sağlıkla (ve hastalıkla) ilgili eğilim ve pratiklerimizi de içerir ("sağlıklı yaşam", "sağlıklı beslen", "yediklerine dikkat et", "organik beslen" vs). -- - **Diğer bir ifadeyle bizi ilgilendiren *sadece* maddi koşullardaki değişiklikler değil, ayrıca bunların insanların pratiklerine ve sağlığa verdiği anlama nasıl yansıdığıdır.** --- class: my-one-page-font # Tanım Bu kadar tartışmadan sonra *sağlık ve hastalık nasıl tanımlanabilir?* -- Hastalığın üç hali: -- - Patolojik bir süreç ve biyolojik normdan sapma -- - Bireyin öznel deneyimi, "hasta" hissetme durumu -- - Toplumsal rol, toplumun hastalığa nasıl baktığı, hastalık üzerine ortaya çıkan beklentiler -- Sağlık(?): -- - DSÖ: "Sağlık, bireylerin yalnızca hastalık veya sakatlık durumunda olmaması değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal (mental), sosyal yönden tam bir iyilik durumunda olmasıdır." (Sabuncu v.d., 1996)